Exp
Kalorës i Lartë
Pas postimit të listës së bimëve mjekësore te enciklopedia, po publikojmë disa informacione më shumë për bimët mjekësore.
PJESA E PËRGJITHSHME
KAPITULLI I
BIMA, DROGA MJEKËSORE DHE SUBSTANCAT E TYRE VEPRUESE
1. Ç'janë bima, droga dhe përzierja e drogave mjekësore?
Bimë mjekësore quhen të gjitha bimët që përmbajnë substanca vepruese, të cilat parandalojnë,
lehtësojnë ose shërojnë sëmundje të ndryshme.
Bimët mjekësore mund të mblidhen ashtu siç janë ose mund të merren nga ato vetëm pjesët e
veçanta (si lulet, gjethet, rrënjët e rizomat, frytet, farat, lëvoret, degët, sythet, etj.) që janë më të
pasura me substanca vepruese. Si bima e tërë mjekësore, ashtu edhe pjesët apo organet e saj, në
gjendje të tharë, quhen droga mjekësore bimore.
Vlera e bimës dhe e drogës mjekësore varet nga lloji dhe sasia e substancave vepruese që ato
përmbajnë. Pikërisht për këtë arsye bimët mjekësore dhe organet e tyre mblidhen në periudhën kur
janë më të pasura me substanca mjekuese. Kjo kohë, në shumicën e rasteve, përputhet me shkallën
më të lartë të zhvillimit të bimës ose të organit të saj.
Sasia dhe lloji i substancave vepruese që përcaktojnë vlerën mjekuese të bimës apo të drogës
mjekësore bimore varen jo vetëm nga periudha e zhvillimit të bimës, por edhe nga faktorë të tjerë,
siç janë, p.sh., toka, klima, mosha e bimës, gjendja e saj, etj.
Në varësi të natyrës fiziko-gjeografike të shumëllojshme, si dhe të kushteve të posaçme klimatike,
flora e vendit tonë përmban shumë bimë mjekësore, të cilat janë të një cilësie të lartë.
Bimët dhe drogat mjekësore mund të përdoren vetëm, p.sh. lule-kamomili, bar lulebasani, etj., ose
nganjëherë të përziera në mënyrë të përshtatshme që të bëhen më të efektshme. Këto bimë, të vetme
ose të përziera, të grimcuara ose të copëtuara, të shoqëruara ose jo me substanca të tjera
medikamentoze, që përdoren për të parandaluar, lehtësuar ose shëruar sëmundje të ndryshme, janë
quajtur përzierje e drogave mjekësore (specie).
2. Substancat vepruese të bimëve mjekësore
Përbërja kimike e bimëve mjekësore është shumë e ndërlikuar dhe substancat që gjenden në to janë
të shumëllojshme. Ndërmjet këtyre substancave, më kryesoret janë të ashtuquajturat substanca
vepruese (si alkaloidet, esencat, heterozidet, saponinet, taninet, etj), të cilat kanë veprim mjekues
dhe përcaktojnë vlerën e çdo droge mjekësore. Bimët me alkaloide përmbajnë substanca me veprim
të lartë, të cilat ndikojnë mbi sistemin nervor, mbi enët e gjakut, etj., dhe janë helmuese; dozimi i
saktë i tyre ka rëndësi të veçantë, meqenëse çdo shmangie në këtë drejtim çon në helmime me
pasoja vdekjeprurëse.
Bimët me esenca dhe rrëshira që njihen me lehtësi në saje të aromës së tyre, kanë veprim të
larmishëm. Disa veprojnë në sistemin nervor qendror dhe disa të tjera ndikojnë në shtimin e
lëngjeve tretëse dhe, si rrjedhim, në oreksin etj. Shumica e esencave e skuqin (acarojnë) lëkurën,
pengojnë zhvillimin dhe rritjen e mikrobeve. Shumë bimë me esenca shtojnë urinimin, largojnë
gazet nga zorrët, etj.
Në bimët me vitamina gjejmë substanca të domosdoshme për ruajtjen e ekuilibrit. Pakësimi ose
mungesa e vitaminave në trupin e njeriut shkakton lindjen e sëmundjeve të ndryshme.
Bimët me heterozide, së bashku me ato me alkaloide dhe me esenca, përfaqësojnë grupin më të
madh të bimëve mjekësore. Heterozidet janë sheqerna të lidhura me substanca vepruese, kanë veti
të veprojnë në mënyrë specifike, në një ose disa organe të njeriut. Kështu, p.sh., ndërsa grupi i
heterozideve antrakinonike përqendrohet në zorrën e trashë dhe nxit të dalët jashtë pa acaruar
aparatin tretës, grupi i heterozideve kardiotonike vepron në zemër dhe në veshka.
Bimët me taninë kanë veprim rrudhës, prandaj përdoren në mjekësi për të ndaluar heqjen e barkut,
për të mbytur bakteret, për të mjekuar majasëllin, etj.
Bimët me saponine japin lëngje ujore që kanë veti të shkumëzojnë kur tunden. Po të merren nga
goja në sasi të vogla, ato ngacmojnë mukozën e stomakut dhe të zorrëve, kurse në sasi të mëdha
shkaktojnë edhe acarime të rënda. Në shumë raste, disa nga këto bimë ndihmojnë në nxjerrjen e
gëlbazës nga rrugët e frymëmarrjes, ndërsa në raste të tjera nxisin të dalët jashtë dhe urinimin.
Bimët me substanca të hidhura në përgjithësi shtojnë rrjedhjen e lëngjeve që përmirësojnë tretjen e
ushqimeve. Substancat me natyrë sheqerore takohen pothuajse në të gjitha bimët mjekësore.
Substancat sheqerore të asimilueshme kanë rëndësi të veçantë si lëndë ushqyese (glucide të thjeshta,
amidoni, inulina, etj), ndërsa të paasimilueshmet (siç janë mucilagjet, pektinat, gomat, etj) si lëndë
zbutëse; ato rregullojnë mekanikisht të dalët jashtë dhe nganjëherë veprojnë edhe kundër heqjes së
barkut, meqenëse pakësojnë mahisjen e indeve të acaruara të mukozës së zorrës.
Sot shumë autorë u japin rëndësi substancave, të cilat më parë konsideroheshin si të plogëta
(kripërat minerale, acidet organike, vitaminat, etj); këto substanca ndikojnë në thithjen dhe
qëndrueshmërinë e substancave vepruese, në normalizimin e funksioneve jetësore, rritjen e fuqisë
mbrojtëse të organizmit, neutralizimin e substancave helmuese (duke shpejtuar jashtëqitjen e tyre),
rivendosjen e ekuilibrit të kripërave, e tjera.
Pra, bimët dhe drogat mjekësore janë barishte që përmbajnë substanca kimike natyrale, me përbërje
nga më të ndërlikuarat.
PJESA E PËRGJITHSHME
KAPITULLI I
BIMA, DROGA MJEKËSORE DHE SUBSTANCAT E TYRE VEPRUESE
1. Ç'janë bima, droga dhe përzierja e drogave mjekësore?
Bimë mjekësore quhen të gjitha bimët që përmbajnë substanca vepruese, të cilat parandalojnë,
lehtësojnë ose shërojnë sëmundje të ndryshme.
Bimët mjekësore mund të mblidhen ashtu siç janë ose mund të merren nga ato vetëm pjesët e
veçanta (si lulet, gjethet, rrënjët e rizomat, frytet, farat, lëvoret, degët, sythet, etj.) që janë më të
pasura me substanca vepruese. Si bima e tërë mjekësore, ashtu edhe pjesët apo organet e saj, në
gjendje të tharë, quhen droga mjekësore bimore.
Vlera e bimës dhe e drogës mjekësore varet nga lloji dhe sasia e substancave vepruese që ato
përmbajnë. Pikërisht për këtë arsye bimët mjekësore dhe organet e tyre mblidhen në periudhën kur
janë më të pasura me substanca mjekuese. Kjo kohë, në shumicën e rasteve, përputhet me shkallën
më të lartë të zhvillimit të bimës ose të organit të saj.
Sasia dhe lloji i substancave vepruese që përcaktojnë vlerën mjekuese të bimës apo të drogës
mjekësore bimore varen jo vetëm nga periudha e zhvillimit të bimës, por edhe nga faktorë të tjerë,
siç janë, p.sh., toka, klima, mosha e bimës, gjendja e saj, etj.
Në varësi të natyrës fiziko-gjeografike të shumëllojshme, si dhe të kushteve të posaçme klimatike,
flora e vendit tonë përmban shumë bimë mjekësore, të cilat janë të një cilësie të lartë.
Bimët dhe drogat mjekësore mund të përdoren vetëm, p.sh. lule-kamomili, bar lulebasani, etj., ose
nganjëherë të përziera në mënyrë të përshtatshme që të bëhen më të efektshme. Këto bimë, të vetme
ose të përziera, të grimcuara ose të copëtuara, të shoqëruara ose jo me substanca të tjera
medikamentoze, që përdoren për të parandaluar, lehtësuar ose shëruar sëmundje të ndryshme, janë
quajtur përzierje e drogave mjekësore (specie).
2. Substancat vepruese të bimëve mjekësore
Përbërja kimike e bimëve mjekësore është shumë e ndërlikuar dhe substancat që gjenden në to janë
të shumëllojshme. Ndërmjet këtyre substancave, më kryesoret janë të ashtuquajturat substanca
vepruese (si alkaloidet, esencat, heterozidet, saponinet, taninet, etj), të cilat kanë veprim mjekues
dhe përcaktojnë vlerën e çdo droge mjekësore. Bimët me alkaloide përmbajnë substanca me veprim
të lartë, të cilat ndikojnë mbi sistemin nervor, mbi enët e gjakut, etj., dhe janë helmuese; dozimi i
saktë i tyre ka rëndësi të veçantë, meqenëse çdo shmangie në këtë drejtim çon në helmime me
pasoja vdekjeprurëse.
Bimët me esenca dhe rrëshira që njihen me lehtësi në saje të aromës së tyre, kanë veprim të
larmishëm. Disa veprojnë në sistemin nervor qendror dhe disa të tjera ndikojnë në shtimin e
lëngjeve tretëse dhe, si rrjedhim, në oreksin etj. Shumica e esencave e skuqin (acarojnë) lëkurën,
pengojnë zhvillimin dhe rritjen e mikrobeve. Shumë bimë me esenca shtojnë urinimin, largojnë
gazet nga zorrët, etj.
Në bimët me vitamina gjejmë substanca të domosdoshme për ruajtjen e ekuilibrit. Pakësimi ose
mungesa e vitaminave në trupin e njeriut shkakton lindjen e sëmundjeve të ndryshme.
Bimët me heterozide, së bashku me ato me alkaloide dhe me esenca, përfaqësojnë grupin më të
madh të bimëve mjekësore. Heterozidet janë sheqerna të lidhura me substanca vepruese, kanë veti
të veprojnë në mënyrë specifike, në një ose disa organe të njeriut. Kështu, p.sh., ndërsa grupi i
heterozideve antrakinonike përqendrohet në zorrën e trashë dhe nxit të dalët jashtë pa acaruar
aparatin tretës, grupi i heterozideve kardiotonike vepron në zemër dhe në veshka.
Bimët me taninë kanë veprim rrudhës, prandaj përdoren në mjekësi për të ndaluar heqjen e barkut,
për të mbytur bakteret, për të mjekuar majasëllin, etj.
Bimët me saponine japin lëngje ujore që kanë veti të shkumëzojnë kur tunden. Po të merren nga
goja në sasi të vogla, ato ngacmojnë mukozën e stomakut dhe të zorrëve, kurse në sasi të mëdha
shkaktojnë edhe acarime të rënda. Në shumë raste, disa nga këto bimë ndihmojnë në nxjerrjen e
gëlbazës nga rrugët e frymëmarrjes, ndërsa në raste të tjera nxisin të dalët jashtë dhe urinimin.
Bimët me substanca të hidhura në përgjithësi shtojnë rrjedhjen e lëngjeve që përmirësojnë tretjen e
ushqimeve. Substancat me natyrë sheqerore takohen pothuajse në të gjitha bimët mjekësore.
Substancat sheqerore të asimilueshme kanë rëndësi të veçantë si lëndë ushqyese (glucide të thjeshta,
amidoni, inulina, etj), ndërsa të paasimilueshmet (siç janë mucilagjet, pektinat, gomat, etj) si lëndë
zbutëse; ato rregullojnë mekanikisht të dalët jashtë dhe nganjëherë veprojnë edhe kundër heqjes së
barkut, meqenëse pakësojnë mahisjen e indeve të acaruara të mukozës së zorrës.
Sot shumë autorë u japin rëndësi substancave, të cilat më parë konsideroheshin si të plogëta
(kripërat minerale, acidet organike, vitaminat, etj); këto substanca ndikojnë në thithjen dhe
qëndrueshmërinë e substancave vepruese, në normalizimin e funksioneve jetësore, rritjen e fuqisë
mbrojtëse të organizmit, neutralizimin e substancave helmuese (duke shpejtuar jashtëqitjen e tyre),
rivendosjen e ekuilibrit të kripërave, e tjera.
Pra, bimët dhe drogat mjekësore janë barishte që përmbajnë substanca kimike natyrale, me përbërje
nga më të ndërlikuarat.